قدس آنلاین- پیاده روی اربعین یکی از بزرگترین اجتماعات شیعیان و محبان اهل بیت (علیهم‌السلام) است که در سالهای اخیر با شوری بیشتر تبدیل به گردهمایی عظیمی از مسلمانان ـ از همه مذاهب گوناگون اسلامی و حتی غیر اسلامی ـ شده است. همین موضوع ظرفیتی عظیم و بی نظیر به این واقعه و رخداد دینی داده است؛ ظرفیتی که همانند آن را در هیچ زمان و مکان دیگری نمی‌توان مشاهده کرد و با درک موقعیت‌ها می‌تواند بهره برداری عظیمی در بستر همین گردهمایی صورت پذیرد. در این بین هرکس به فراخور نقش و جایگاه خود، باید به درک بهتر و عمیق‌تر وظیفه‌اش در قبال این ظرفیت بی نظیر پرداخته و در مسیر تحقق مدینه فاضله جامعه شیعی قدم بردارد. یکی از نکاتی که باید در همین بین مورد توجه قرار بگیرد درک و شناخت وظیفه رسانه‌ها در قبال ظرفیت عظیم اربعین و نقش‌آفرینی در تحقق اهداف جامعه شیعی یا توجه به قدرت رسانه است. در همین خصوص با دکتر سید محمدرضا خوشرو رئیس کارگروه رسانه کمیته فرهنگی ستاد اربعین حسینی و از پژوهشگران و اساتید عرصه رسانه کشور در خصوص نقش و وظیفه رسانه در مدیریت گردهمایی اربعین حسینی (ع) و همچنین تحلیل رفتار رسانه‌ای غربی در برخورد با این واقعه به گفت‌وگو پرداخته‌ایم که به نظر خوانندگان محترم می‌رسد:
مدل مواجهه رسانه‌ای غرب با پدیده پیاده روی اربعین حسینی (علیه السلام) چیست؟
مراسم عظیم اربعین حسینی در این سالها و درست در برهه‌هایی از زمان که قرائت‌های جعلی از دین مبین اسلام، بیش از پیش به اسلام هراسی و بعضاً شیعه هراسی در سطح جهان منجر شده است، یکی از بزنگاه‌های تاریخی عصر حاضر است.
از کنش فعال بیش از بیست میلیون انسان آزاده در مناسکی که حیات اجتماعی جامعه شیعی را از دیگر جوامع متمایز می‌سازد، ویژگی‌هایی به عموم مردم جهان منعکس می‌شود که با تصاویر بازنمایی شده از هر نوع اسلام انحرافی مورد حمایت دشمنان اسلام و انسان متفاوت است.
می‌توان مهم‌ترین ویژگی‌های این راهپیمایی عظیم را مواردی همچون: یکپارچگی در عین گستردگی، انسجام در عین ازدحام، رقابت در رفاقت و بخشندگی، مراقبت و حفاظت در عین از خودگذشتگی، صلابت و اقتدار در عین لطافت و عطوفت، تکریم میزبان و تعظیم میهمان و ... دانست.
بنابراین، بررسی نقش رسانه‌ها در این رویداد رسانه‌ای (Media Event) که از تشکیل یک اجتماع بزرگ دینی، اجتماعی، فرهنگی و سیاسی در قالب انبوه خلق یا هر نوع گردهمایی عظیم انسانی دیگر، راهبردی و اولویت‌دار است؛ چراکه رسانه‌ها یکی از عوامل اثرگذار در جریان سازی، ساماندهی و هدفمند سازی حرکت‌های اجتماعی، فرهنگی و سیاسی هستند.
لکن، علی رغم اینکه مراسم بزرگ اربعین از هفت نوع ارزش خبری مشهور، حداقل سه نوع از آنها را داراست ولی عمده رسانه‌های حرفه‌ای جهان به نحو مطلوبی به آن نمی‌پردازند که این مسئله جای تأمل دارد. رسانه‌های مختلف در مواجهه با رویدادی که مطلوب و همسو با سیاستها و خط مشی‌های رسانه‌هایشان نباشد یا محدودیت و ممنوعیتی از طرف نهادهای حاکمیتی‌شان داشته باشند، معمولاً سه نوع رویکرد دارند:
الف) بایکوت خبری به معنای توجه نداشتن به رویداد و عدم پوشش رسانه‌ای.
ب) تقلیل و تخفیف خبر رویداد به گونه‌ای که از ویژگی‌های خاص آن رخداد، مانند بزرگی و اثرگذاری آن می‌کاهند، سپس آن را پوشش می‌دهند.
ج) تحریف رویداد به معنای تغییر ویژگی‌های خاص آن واقعه است.
درباره مراسم اربعین، برخی رسانه‌ها راهبرد نخست را انتخاب کرده و طوری وانمود می‌کنند که گویا چنین اجتماع بزرگی در گوشه‌ای از دنیا که اتفاقاً زیر ذره بین رسانه‌های خبری جهان نیز می‌باشد، تشکیل نشده است.
برخی دیگر از رسانه‌ها عظمت و بزرگی این اجتماع را نادیده می‌گیرند و با کمترین پوشش طوری وانمود می‌نمایند که گویا اتفاق مهمی رخ نداده است. دسته‌ای دیگر از رسانه‌ها با تحریف رویداد، تجمع زائران اربعین را نوعی زورآزمایی خیابانی و جاده‌ای و تلاش برای دامن زدن به جنگ مذهبی تفسیر می‌کنند.
به نظر شما در فضای رسانه‌ای موجود سانسور یک رویداد مهم و بزرگ مثل اربعین حسینی (ع) جواب می‌دهد؟
در این خصوص باید گفت که برخی از رسانه‌ها در بازه‌های زمانی مختلف از راهبردهای متفاوتی استفاده کرده‌اند. برای مثال تا زمانی مشخص، برگزاری مراسم را بایکوت کرده‌اند، بعد که متوجه می‌شوند، رویداد ارزش خبری دارد و نپرداختن به آن، هم اعتماد مخاطب را مخدوش ساخته و هم ممکن است از رقابت با رقبا در پوشش خبری باز بمانند، تغییر راهبرد می‌دهند و با پوشش قاب بندی شده و چارچوب سازی به بازتاب هدفمند رویداد می‌پردازند.
بطور کلی نقش رسانه را در مدیریت و جذب مخاطبان در موضوع راهپیمایی اربعین حسینی (ع) چه می‌دانید؟
باید توجه کرد که رسانه‌ها به دلیل قابلیت‌های گسترده در جذب مخاطب انبوه و توانایی شکل‌دهی به افکار عمومی، نقش مهمی در ایجاد و کنترل بحران‌ها دارند به نحوی که به جزء جدایی ناپذیر بحران‌ها تبدیل شده‌اند. رسانه‌ها نه تنها می‌توانند با آگاهی بخشی و ایفای نقش نظارتی خود از بروز بسیاری از بحران‌های بالقوه پیشگیری کنند یا در صورت بروز بحران‌ها به کنترل و مهار آنها بپردازند بلکه فراتر از آن می‌توانند به فرصت سازی از بحران‌ها نیز همت گمارند. فرصت سازی از بحران، غایت ارتباطات بحرانی و به تعبیری مدیریت بحران است که الزامات خاص خود را می‌طلبد.
در مرحله پیش از بحران کارکرد آموزش و فرهنگ‌سازی رسانه‌ها بیشتر حائز اهمیت است. رسانه‌ها به واسطه برخورداری از کارکرد نظارت بر محیط و همچنین تفسیر می‌توانند بحران‌های بالقوه و در حال شکل گیری را در محیط شناسایی و به مسئولان و کارگزاران گوشزد کنند.
همچنین باتوجه به شرایط جوی پاییز، ازدحام بیش از ظرفیت جمعیت، کمبود زیرساخت مناسب، وجود انواع گروه‌های مسلح غیررسمی، معارض و بعضاً تروریستی در عراق، برنامه ریزی دشمنان اعتقادی و سیاسی شیعیان و دولت‌های عراق و ایران و... هم لازم و ضروری است که اصحاب رسانه متناسب با این شرایط و سناریوهای احتمالی (حوادث و بلایای طبیعی، عملیات انتحاری، انفجار ناشی از خمپاره یا موشک، آدم ربایی، حوادث ناشی از ازدحام، حملات بیولوژیک و بیماری‌های واگیردار) و بروز گسترده شایعات سیاست‌های رسانه‌ای مقتضی را اتخاذ نمایند.
وظیفه رسانه‌ها و فعالان رسانه در مواجهه با چنین رویدادی چیست؟ آن هم در حالی که رسانه‌های غربی با تاکتیک‌هایی که عرض کردید سعی در سانسور و یا تحریف این گردهمایی عظیم دارند.
این نوع رویارویی با چنین رویدادی که ارزشهای خبری بسیاری دارد؛ وظیفه اصحاب و فعالان رسانه‌ای حرفه‌ای، مستقل و آزاده را از قبل سنگین‌تر کرده و لزوم کار گسترده رسانه‌ای را برای خروج از این شرایط روشن و مبرهن می‌سازد.
اگر آرایش رسانه‌ای را «طراحی و استقرار بهترین ترکیب جبهه رسانه‌ای و چیدمان مناسب منابع در رسانه‌ها برای دستیابی حداکثری به اهداف و مأموریت‌ها» بدانیم باید بپذیریم که برای دستیابی به اهداف کلان در حرکت‌های جمعی بویژه در ابعاد بین‌المللی نیازمند آرایش رسانه‌ای انواع رسانه‌های مجازی و نوین به همراه رسانه‌های سنتی نظیر رادیو، تلویزیون، مطبوعات و خبرگزاری‌ها به صورت دقیق و برنامه‌ریزی‌شده هستیم؛ پس جهت طراحی این نظام و آرایش رسانه‌ای نیازمند تدوین رویکردها، اصول و سیاستها، راهبردهای مبتنی بر کارکردهای رسانه‌ای و باید و نبایدهای دربرگیرنده یک نظام رگولاتوری رسانه‌ای برای فعالان انواع رسانه‌ها در اربعین هستیم.
مأموریت‌های کلان رسانه‌ها در مواجهه با مراسم اربعین می‌تواند چند گزینه زیر باشد:
۱. پوشش حداکثری و تلاش برای خروج از بایکوت رسانه‌های حرفه‌ای جهان؛
۲. قاب‌بندی (Framing) صحیح از صحنه‌های مؤثر مراسم برای انواع مخاطب داخلی و جهانی؛
۳. ارتقای دانش و معرفت مخاطبان درباره شخصیت امام حسین (ع)، عاشورا، اربعین و اسلام ناب محمدی (ص)؛
۴. تبدیل جریان عاطفی اربعین و شور حسینی به شناخت و معرفت عقلانی و پایدار؛
۵. توسعه و تعمیق معارف و ارزشهای اربعین در سبک زندگی روزمره انسانها؛
۶. آگاهی‌بخشی، آموزش، بسیج عمومی، اطلاع‌رسانی، تبلیغ و تهییج رسانه‌ای در سه مقطع زمانی پیش از مراسم، حین مراسم و پس از مراسم اربعین.
برای تحقق مأموریت‌ها و اهداف فوق، چه راهبردهایی لازم است؟
بر اساس رصد و مطالعاتی که صورت گرفته است بنده راهبردهایی را که به نظر ضرورت دارد به اجمال بیان می‌دارم:
• اطلاع‌رسانی جامع، فراگیر و چندلایه
• آگاهی‌بخشی (تبدیل جریان عاطفی اربعین به تعقل و معرفت)
• آموزش همگانی در ایجاد فهم مشترک
• تبیین مقررات و سبک زندگی، فرهنگ پذیری و جامعه‌پذیری از طریق رسانه‌ها (گسترش و نهادینه کردن فرهنگ محبت به اهل‌بیت و تبدیل آن به معرفت و شناخت و هنجارسازی)
• یکپارچه‌سازی توسط رسانه‌ها (تعمیم تجربه، عواطف معنویت و معرفت عقلانی)
• برجسته‌سازی رسانه‌ای (ظرفیت گسترده معنوی اربعین برای تأثیر فردی و اجتماعی)
• کارکرد مدیریت بحران‌های احتمالی توسط رسانه‌ها (پیشگیری، مصون‌سازی و مدیریت بحران برای بهره‌مندی معنوی بیشتر)، نظارت بر فرایند برنامه‌ریزی و اجرایی مراسم به نمایندگی از نهادهای متولی و مخاطبان
برای تحقق راهبردهای فوق بایستی چه نوع سیاستگذاری‌هایی در رسانه‌ها صورت پذیرد؟
به منظور تحقق راهبردهای ذکر شده، ضروری است سیاستها و بایسته‌هایی توسط فعالان رسانه‌ای رعایت شود و مهم‌ترین این سیاستها عبارتند از:
• واقع نمایی رویدادهای مراسم و پرهیز از ایجاد توقعات کاذب و انتظارات بیش از حد برای زائران
• برجسته سازی انواع اقدامات مشترک و وحدت آفرین میان مردم ایران و عراق
• تأکید بر حفظ نظم و رعایت قوانین کشور بویژه کشور میزبان همراه با آموزش قوانین و پرهیز از انعکاس برخی از نابسامانی ها که ممکن است منجر به بروز هرج و مرج شود.
• لزوم حفظ شأن و شرایط ویژه انواع سوژه‌ها اعم از کودکان و زنان یا نمایش چهره افرادی که ممکن است بعدها در کشور خود با مشکلات امنیتی مواجه‌شوند
•. توجه بیشتر به بازنمایی حضور نخبگان (حوزوی، دانشگاهی و مشاهیر) در مراسم اربعین حسینی (ع)
• ترغیب هدفمند به سرمایه‌گذاری و مشارکت مردم و نهادها در تأمین نیازها (فرهنگی، خدماتی و ...)
• ترویج فرهنگ سپاسگزاری در برابر میزبانی عراقی‌ها در همه حوزه‌ها بخصوص خدمات امنیتی و رفاهی
• بیان جایگاه و منزلت زیارت اربعین و تبیین کارکردهای آن، چه برای حاضرین و چه راه‌های بهره‌مندی معنوی از فرصت اربعین برای غایبان زیارت
• تأکید بر فرا مذهبی و فرا دینی بودن زیارت اربعین (تعلّق امام حسین به همه بشریت).
• تبیین شاخصه‌های فرهنگی مردم عراق و آموزش مهارتهای ارتباطی و ارتباطات میان فرهنگی
• توجه به نقش و حضور مرجعیت معظم شیعه در راهبری معنوی اجتماعی مراسم اربعین
• توجه و تبیین انواع گفتمان‌های صحیح اعم از مقاومت اسلامی، انقلاب اسلامی، وحدت اسلامی، همگرایی جهانی و ...
• بسط زمانی و مکانی زیارت اربعین حسینی (ع)
• توجه به پیشینه زیارت اربعین از حضرت امام سجاد (ع) تا علمای معاصر و پرهیز از بدیل سازی دیگر مناسک دینی در مقابل اربعین
* ویژه نامه روایت امروز روزنامه قدس
نظر شما